چنار در باغهای سنتی و تاریخی ایران

ايجاد و احداث باغ در ايران چنانچه ذكر گرديد به عنوان يك ضرورت از قديم الايام مرسوم بوده است و ايرانيان در اين زمينه با استفاده از روح خلاق و ويژگي بارز عشق به طبيعت و به كارگيري مسائل فني و مهندسي و آميختن آن با جنبه هاي هنري از نوع شرقي آن هم هنر لطيف و عميق ايراني به آفرينش فضا هاي سرشار از زيبائي و محيط و فضا هاي كم نظير پرداخته اند .در احداث

مكان ها ئي از اين دست دقت نظر و رعايت جوانب مختلف به نحو احسن صورت مي گرفته است .

به عنوان مثال هر بيننده خوش ذوق به محض ورود به باغ به تقارن موجود در انتخاب و قرار دادن عناصر مختلف استفاده شده از قبيل ساختمان ها , درختان , انهار و ساير عناصر پي مي برده است . در واقع در اكثر قريب به اتفاق فضاهاي ايجاد شده از اين دست در نقاط مختلف اين مرز و بوم اين موارد با حساسيت خاص منش و روحيات ايراني رعايت شده است . از اين ميان مي توان از باغ فين كاشان ، باغ نظر كرمان ، باغ نظر كازرون ، باغ شاهزاده ماهان و باغ هاي چهل ستون , نظر اصفهان، باغ مهتر علي شاه , باغ فيروزي و باغ اهوستان در يزد ياد كرد . در واقع در تمامي شهر هاي كويري هم چون كاشان ، يزد , طبس ، كرمان ، بيرجند ، گناباد ، فردوس ، نيشابور ، سبزوار ، بيهق ، دامغان ، سمنان ، ري ، قم ، خور و بيابانك در هر جا جويبار و چشمه ساري باشد باغ ايراني به نوعي با وجود تفاوت هائي پديدار مي گردد .

در احداث باغ هاي سنتي به طور معمول از گونه هاي گياهي مختلف درختي , درختچه اي و ... اعم از بومي وغير بومي استفاده مي شده است. از اين ميان گونه هاي درختي جنس چنار در واقع جزئ عناصر اصلي اين فضاها بوده اند .در ايران با توجه به حضور گونه چنار معمولي Platanus Orientalis كه ظاهرا وارداتي است دربين اين گونه ها از ديرباز جايگاهي خاص دارد . البته بر اساس اطلاعات بدست آمده از منابع موجود در مورد اين گونه استنباط مي گردد كه پايه هاي قديمي آن به صورت بومي در مناطق غربي ايران از جمله تنگ ملاوي در استان لرستان ديده شده و در حال حاضر نيز وجود دارد .

مشخصات و ویژگیهای گونه :

اين گونه با نام علميPlatanus orientalis L. از خانواده Platanaceae مي باشد كه درزبان انگليسي به آن oriental plane ، Plane tree يا sycamor plane و در زبان فرانسهPlatane مي گويند. نام اين گونه از واژه يوناني Platanos گرفته شده است.اين گونه درختي خزان كننده كه رشد قابل توجه دارد داراي تنه اصلي بوده وارتفاع آن به حدود 25 تا 30 متر مي رسد . پوست تنه آن خاكستري مايل به سبز ( شفاف ولكه دار ) ،صاف ،لكه اي و ريزان ، برگ‌ها پهن ،طويل ،پنجه اي ودندانه دار،پنج يا هفت بخشي دندانه دار شبيه برگ افرا وخزان كننده، (برگهاي پائيزي به رنگ زرد تيره و خوش منظر ) ، برگها در جواني كركدارونمدي است كه بتدريج كرك‌‌ها زدوده مي شود . گل آذين كروي و مركب ،يك پايه بر روي پايك بلند وآويزان و فصل گلدهي در بهاراست . در زير و روي برگ هاي آن بريدگي هاي عميق و كرك ديده مي شود. در بعضي نقاط كشور از جمله استان تهران ( تهران , .... ) استان اصفهان ( اصفهان , نطنز , خوانسار , گلپايگان , .... ) پايه هاي كهنسال آن با قطر برابر سينه بيش از يك تا دو متر ديده شده است .‍

اين گونه درختي با نمائي با شكوه و تاج پوشش بزرگ و قابل ملاحظه به علت داشتن شاخه و برگ زياد و متراكم در بيشتر مناطق از قديم درفعاليت هاي درخت كاري و ايجاد فضاهاي سبز به ويژه در كنار معابر و خيابان ها به صورت رديفي كاشته مي شود . گونه ديگري از جنس platanus كه به نام چنار لندني معروف و اصل آن از اروپا است وجود دارد . اين گونه داراي برگ هاي پنج لبه افرائي شكل بوده و بذر آن با پوشش توپي شكل مي باشد. پوست اين گونه نيز صاف است كه به تدريج به صورت قطعات نامنظم جدا شده به طوريكه پس از جدا شدن كامل آن تنه درخت رنگ ابلق به خود مي گيرد . لازم به ذكر است كه از نظر گياه شناسي هنوز اين گونه مشخص نشده و در اين مورد بين متخصصين امر اختلاف نظر وجود دارد . به نظر مي رسد اين گونه P. hispanica يا P.acerifolia. باشد. ارتفاع اين گونه به حدود 25 متر مي رسد .