- مقدمه

با رشد شهرها و حومه ها ميل شديدي به يكنواختي منظر پديد آمد، بطوريكه تفاوت اندكي در خوصيات موجود بين نواحي مختلف شهرها و محله ها ديده مي شد و اين امر طراحان را ترغيب نمود كه در جهت شناخت و سپس تقويت شاخصهاي منحصر بفرد هر ناحيه در طراحي هاي خود بكوشند.

عناصر ساخت منظر به دو دسته قابل تقسيم هستند :

1- عناصر طبيعي ، شامل انسان، حيوانات ، گياهان ، خاك ، آب ، باران و باد.

2- عناصر مصنوع ، شامل مبلمان ، اتومبيل ¸ مسيرها و دسترسيها ، فضاهاي گشايش و مكث و عناصر تاسيساتي، كه در اين نوشتار به اختصار درمورد هريك از آنها صحبت خواهيم كرد.

 

 

- عوامل طبیعی

 

- خاك

خواص فيزيكي و شيميايي خاك بستر طراحي از مهمترين عوامل تاثيرگذار بر طرح مي باشد و بهمين دليل بررسي خاك از نظر بافت ، رنگ ، ميزان مقاومت فشاري ، ميزان تخلخل و غيره اولين مرحله مطالعات طراحي را به خود اختصاص مي دهد.

بررسي خاك از نظر نيز ميزان املاح ( نمك و آهك )از اهميت زيادي برخوردار است زيرا كه وجود نمك به ميزان زياد در خاك سبب ايجاد حفراتي درون بافت خاك ، به هنگام انبساط و انقباضهاي فصلي مي گردد.

تاثير عوامل فرسايشي و همچنين تحليل فرآيندهاي رسوبگذاري و عوامل رانشي و غيره بر خاك نيز به پايداري طرح ما و همچنين انتخاب صحيح مصالح و محاسبات پي سازيها ، كمك مي كند.

 

- آب تاثير آب بر طراحي منظر نيز از دو لحاظ قابل بررسي و توجه است

الف ) تاثير آب از نظر عملكردي ، اعم از آبياري ، پاكيزگي ، ...

ب) تاثير رواني آب ، از جمله رنگ آن و انعكاس آن و يا حركت و صداي آب.

همچنين آب در فرهنگهاي گوناگون داراي معاني سمبليك و اعتقادي متعددي نيز مي باشد، چه بسا كه در فرهنگ كهن پارسي آب عنصر اصلي باغسازي است و جنبه قداست دارد.

وجود آب سبب ايجاد تغييراتي نير در ميكروكليماي محلي كه در آن واقع است نيز مي گردد ، از جمله اينكه آب در ميزان درجه حرارت محيط و همچنين ميزان رطوبت آن، تاثيرگذار است

 

 

- نور نور چه از لحاظ فيزيكي و چه احساسي بر منظر تاثير می گذارد.

جهت و شدت نور و نحوه توزيع آن در فضا سبب ايجاد سايه روشنها و همچنين تفكيك فضاها به صورت نقاط سايه و نقاط پرنور، ايجاد مركزيت ديد و ... مي گردد.

علاوه براين ميزان تابش خورشيد محدوديت هايي را نيز در انتخاب نوع پوشش گياهي ايجاد مي كند.

 

- باد ما در طبيعت با دونوع باد مواجه هستيم 1) بادهاي مطلوب و 2) بادهاي نا مطلوب.

استفاده بهينه از بادهاي مطلوب و كاهش تاثير بادهاي نامطلوب ميتوانند تاثير بسزايي در تنظيم شرايط محيط و درنتيجه پايداري طرح ما داشته باشد.

كاهش شدت بادهاي نامطلوب از طريق ساخت موانع و ايجاد تغيير جهت در آن ، از راهكارهاي قابل توجه در طراحي است.

- باران بررسي ميزان باران و سرعت و شدت آن در تعيين راهكارهاي دفع آبهاي سطحي سايت و يا استفاده از آن در چرخه آبياري مجموعه، بسيار حائز اهميت است.

- پوشش گياهي در هر منطقه پوشش گياهي موجود نشان دهنده ويژگيهاي محل اعم از اقليم، مقاومت خاک و... است که معمولا سعي مي شود به صورت دست نخورده در جاي خود حفظ شود. پوشش گياهي که براي يک سايت طراحي مي شود بايد با ويژگيهاي اقليمي منطقه هماهنگي کامل داشته باشد. اين پوشش گياهي مي تواند جنبه کاربردي (کاهش درجه حرارت، مقابله با آلودگي و عوامل نامساعد جوي مثل بادهاي نامطلوب) يا تزييني (از لحاظ بصري يا حسي) داشته باشد.

استفاده مناسب و بجا از گياهان مي تواند ميزان نياز به عناصر مصنوع را کاهش دهد.

- حيوانات

حيوانات از عوامل حيات بخش منظر هستند. اكوسيستم جانوري هر منطقه بايد در طراحي آن مدنظر قرار گيرد. استفاده از پوششهاي گياهي مناسب و همچنين انتخاب مبلمان در طراحي منظر و لحاظ كردن خصوصيات جانوران بومي هر منطقه و نيازهاي آنان ، سبب هماهنگي طرح با اكوسيستم جانوري آن منطقه و در نتيجه تناسب طرح با محيط مي گردد.

 

- انسان فضا با حضور انسان در آن معني پيدا مي كند، درنتيجه فضا بايد پاسخگوي نيازهاي عملكردي و رواني و احساسي انسان باشد.

به طور كل بين انسان و محيط رابطه متقابلي وجود دارد ، بدين صورت كه به همان اندازه كه محيط رفتار انسانها را ، چه ازنظر رواني و چه از نظر عملكردي ، شكل مي دهد ، انسان و عكس العملهاي او نيز بر پويايي و يا سكون و آرامش فضا تاثير گذار است.

در نتيجه توجه به نيازهاي عملكردي انسان، شرايط آرامش وي ، حس زيبايي شناسي و نيازهاي رواني او ، مهمترين گام در طراحي منظر به حساب مي آيد.

 

- عناصر مصنوع این عناصر مي توانند در شناسايي محل و ساخت و يا بهبود ناحيه شهري موثر باشند.

عوامل موثر در انتخاب عناصر ساخت منظر عبارتند از دوام ، زيبايي ، تناسب و بخصوص هزينه آنها با توجه به بودجه تعيين شده در طرح.

 

- گلدانها

هرگاه درخت يا درختچه را نتوان مستقيما در زمين کاشت مي توان از گلدان استفاده کرد. گلدانها را مي توان به عنوان مانع يا حصارهايي جهت جلوگيري از ديد و يا لطافت بخشيدن به ديوارهاي بزرگ به کار برد.

نکاتي که بايد در انتخاب يا طراحي گلدانها مورد توجه قرار گيرند عبارتند از:

- هماهنگي با محيط، ترکيب گلدانها به صورت چند تايي و ايجاد محيط دنج براي نشستن.

- آبياري، استفاده از منابع آب، سيستم آبياري دستي يا اتوماتيک.

- عمق مناسب خاک.

- کوتاه مدت، بلند مدت يا دايمي بودن گلدانها.

- استفاده از حلقه ها و يا استوانه هاي بتني براي محافظت از کابلها و لوله ها.

- انتخاب نوع گياه.

- مراقبت، مقاومت در برابر صدمات عمدي، استحکام.

- زهکشي.

 

- زباله دانها

زباله دانها مي بايست در مکان مناسبي قرار بگيرند و قابل ديد باشند بدون آنکه بيش از حد به چشم بيايند. در حاشيه خيابانها مي توان زباله دانها را به صورت خطي و در فاصله سي متر از يکديگر قرار داد ولي تعداد آنها را بايد در جلوي ساندويچ فروشيهاي بزرگ، سينماها و رستورانها بيشتر کرد.

عواملي که در طرح زباله دانها مي بايست در نظر گرفته شوند عبارتند از:

- مقاوم بودن در برابر صدمات عمدي و استهلاک.

- استفاده از مصالحي که نياز کمي به تعمير و نگهداري دارند.

- سهولت در تخليه و تميز کردن.

- غير قابل سرقت بودن.

- نسوز بودن طبق تعرفه هاي آتش نشاني.

- در معرض ديد نبودن محتويات.

- نصب و اتصال اجزا.

 

- روشنايي

در هر منطقه مي بايست از يک سيستم استاندارد شده براي تيرهاي چراغ برق استفاده کرد. اين تيرها همچنين مي توانند براي نصب علايم و يا استقرار زباله دانها مورد استفاده قرار گيرند تا تعداد تيرها و پايه ها به حداقل برسد. ارتفاع و نوع چراغها مي بايست بيانگر شاخصها و کاربرد در يک ناحيه باشد. به طور کلي چراغ پياده روها را مي توان به دو نوع کاربردي و تزييني تقسيم کرد.

چراغهاي کاربردي: - سطح بالا: بين 3 تا 4 متر براي روشن کردن ميدانها، مراکز فروش و گذرگاههاي عريض.

- سطح پايين: براي روشنايي نزديکتر گذرگاههاي باريک، نشستگاهها، اماکن صرف غذا و يا باغچه ها.

- ديواري : در امتداد پله ها و گذرگاههاي شيبدار که استفاده از دو نوع ديگر جا گير به نظر مي رسد.

چراغهاي تزييني: - نور افکن: روشن کردن ساختمانهاي خاص، بناهاي يادبود، فواره ها يا درختان به وسيله نورافکنهايي صورت مي گيرد که بر روي پايه يا ديوار نصب گرديده و يا در سطح پايين و در زاويه هاي مختلف قرار مي گيرند.

- چراغهاي جشن و سرور: چراغهاي چندتايي با اثرات ويژه که براي جشنها به کار مي روند.

 

- علايم

در استفاده از علايم مي بايست کاملا بادقت و معقولانه عمل کرد تا تعداد تبرها و پايه ها به حداقل برسد. علايم را مي توان به ديوارها و ساختمانها نصب کرد و يا آنها را جزيي از ساختارهاي ديگر موجود در خيابان نمود که به هر صورت براي منظورهاي ديگر برپا شده اند. ارتفاع، اندازه و شکل علايم مي بايست به گونه اي طراحي شده باشند که به بهترين وجه قابل رويت بوده و به محيط مربوط به خود شکلي تازه بخشند اما در عين حال نبايد بيش از حد به چشم بيايند.

طرز به کارگيري علايم در يک منظر خياباني بستگي به خاصيت تصويري آنها دارد. علايم مي بايست متناسب با معماري اطراف خود بوده و نقش خود را از نظر کاربردي و زيبايي ايفا کنند.

کاربرد علايم:

- نشان دهنده جهت: جاده ها.

- شناسايي ساختمانها، ميدانها و پارکها.

- کنترل ترافيک: جاده ها و علايم پارکينگها.

- اطلاعات: تاريخي، محلي، رويدادها.

- علايم و نشانه ها: پرچمها، شعارهاي روي پارچه، اشکال بزرگ ديواري، علايم اختصاصي شرکتها.

علايمي را مي توان به هم وابسته دانست که يا به منطقه خاصي مربوط بوده و يا از لحاظ رنگ، شکل و نصب وجوه مشترکي داشته باشند.

 

- آبنماها نکات زير را مي بايست در طراحي ساختارهايي که در رابطه با آب ساخته مي شوند در نظر گرفت:

- حرکت ( نور در آب جاري تلالو مي نمايد. آبهاي جاري در مقايسه با آبهاي راکد مي توانند فضاهاي بسيار متفاوتي به وجود آورند.)

- سروصدا (اصطلاحا صداي سفيد)

- تاثير خنک کننده

- انعکاس

- تحت الشعاع قرار دادن عوامل پيرامون خود

- تاثير باذ بر ارتفاع فواره ها

 

- پايه ها

پايه ها موانع خوبي را براي جلوگيري از عبور وسايل نقليه به وجود مي آورند و مي توانند به جاي جدول خياباني و يا در ترکيبي با آنها مورد استفاده قرار گيرند. با اين حال محل پايه ها را مي بايست به دقت انتخاب کرد تا از شلوغي و سد معبر در خيابان جلوگيري به عمل آيد. از پايه هاي کوتاه مي توان به عنوان محلي براي نشستن استفاده کرد و يا آنها را براي نصب چراغهاي کوتاه در پارکينگها و پياده روها مورد استفاده قرار داد.

 

- نرده ها زماني از نرده ها استفاده مي کنند که يک مانع فيزيکي که تا اندازه اي هم ايجاد ايمني کند مورد نياز باشد در عين حال از ديد هم جلوگيري نکند. نرده ها و حصارها را نيز مي توان جهت مشخص کردن مرز يک ناحيه و خصوصي نمودن آن يا پناهگاهي در برابر باد به کار برد.

 

- ديوارها

ديوارها يک مانع فيزيکي و بصري ايجاد مي کنند و اصولا براي مشخص کردن نواحي خصوصي و نيمه خصوصي به کار مي روند. آنها را مي توان با ساير عوامل موجود در يک ناحيه ادغام کرد. برخي از اين عوامل عبارتند از:

- باغچه هايي که بالاتر از سطح زمين قرار دارند.

- تغييرات سطح.

- محل نشستن يا نيمکتهاي متصل به ديوار.

- سايه بان يا کيوسک.

ديوارهاي حايل: ديوارهاي حايل بلند را مي توان به سکوهايي تقسيم کرد و به وسيله پوشش گياهي اين ترکيب را ملايمتر نمود. آنها را همچنان مي توان به صورت پلکاني ساخت تا محلي براي نشستن ايجاد شود.

 

- جدولها

انتخاب نوع جدول بايد منطبق باشد با:

- نوع مانعي که مورد نياز است.

- نوع جاده.

- سنگفرش محوطه.

 

- پله ها پله ها را مي توان بعد ديگري از سنگفرش دانست که به وجود آورنده تغييرات لازم در سطوح مختلف است، در مشخص نمودن ابعاد کمک مي کند و حتي جايي براي نشستن فراهم مي آورد.

 

- محل های نشستن

نيمکت ها را معمولا براي نشستني موقت يا طولاني در نظر مي گيرند. محل نشستن طولاني نياز بيشتري به راحت بودن دارد. اين نيمکت ها که در پارکها و فروشگاهها به کار برده مي شوند بيشتر شکلي قالب ريزي شده دارند و داراي دسته و تکيه گاه هستند. محل نشستن کوتاه مدت مي تواند ساده تر بوده و انعطاف پذيري بيشتري داشته باشد مانند نيمکتهايي که با ديوارها ادغام مي شوند، حصاري براي باغچه هاي بلند تشکيل مي دهند و يا در ايستگاههاي اتوبوس نصب مي گردند.

نيمکتها را مي توان به طرق مختلف تنظيم کرد:

- به طرف همديگر براي گفتگو.

- به طرف خارج يا پشت به پشت براي تماشاي مناظر.

- براي نشستن در مراکز فعاليتهاي مردمي مانند فروشگاهها يا ميدانها.

- صندليهاي تکي براي رستورانهاي کوچک يا ايستگاههاي اتوبوس.

- نيمکتهايي که در واحدهاي کوچک مي توانند يک شکل منحني را به وجود آورده و با پوشش گياهي ترکيب شوند.

- صندليها و نيمکتهاي مجزا شده که با گياهان ادغام شده محيط خلوت و ساکتي را به وجود مي آورند.

تا آنجا که ممکن باشد نيمکت را مي بايست در محلي که از عوامل جوي به خصوص باد بر حذر باشد قرار داد. نظم و ترتيب نيمکتها مي بايست منطقي باشد و بايد از پراکندگي آنها جلوگيري کرد تا محل عبور و مرور را مسدود يا شلوغ نکنند.

 

-  آمفي تئاتر ها

آمفي تئاترها را مي توان به صورت سطوح شيبدار چمن کاري شده و يا پلکانهايي از بتون يا سنگ ساخت. مصالح و مواد را مي بايست مناسب محل مربوطه انتخاب کرد. سطح چمنکاري براي نشستن در اماکن غير رسمي و پارک مانند و سطوح سنگي براي اماکن رسمي و يا جهت تجمع زياد مثل تماشاي کنسرت مناسب هستند.

 

 

- توقفگاههاي سرپوشيده

توقفگاههاي سرپوشيده را مي توان براي استفاده دراز مدت، کوتاه مدت يا دايم بنا کرد.

- دايم: پياده روهاي مسقف، بناهاي ستون دار و يا ورودي مسقف اتومبيل ها.

- دراز مدت: ايستگاههاي اتوبوس، کيوسک ها و اتاقکهاي تلفن.

- موقت: سايه بان مغازه ها و چترهاي بزرگ کافه ها که در محيط باز از آنها استفاده مي شود.

توقفگاه هاي سرپوشيده اصولا بدين جهت مورد نياز هستند که محل امني در برابر عوامل جوي براي عابرين فراهم آورند.

در تمام حالات آنها را مي بايست به گونه اي طراحي کرد و ساخت که در مقابل فرسودگي و صدمات عمدي مقاوم باشند. علاوه بر اين توقفگاه ها را بايد با سبک معماري اطراف هماهنگ کرد و يا آنها را جزيي از طراحي عمومي قرار داد.

 

- سايه بانها

سايه بانها يا به ساختمان متصل بوده و يا مستقل مي باشند و پناهگاهي را در برابر عوامل جوي به وجود مي آورند. سايه بانها ممکن است در تزيين و رنگارنگ نمودن منظر موثر واقع شوند. آنها در نواحي شهري که سرعت باد توسط ساختمانهاي بلند تشديد مي گردند و وضعيت بدي را در فضاهاي باز مجاور به وجود مي آورند ارزش خاصي دارند.

سايه بانها مي توانند به صورت موقت يا دايم باشند. سيستمي که بتوان آن را فورا برپا کرد براي بازارهاي يکروزه مناسب است.

 

- ساختارها يک ساختار ممکن است محافظي در برابر عوامل جوي باشد يا نباشد اما در هر صورت مي تواند کاربردهاي زير را داشته باشد:

- حسي از وجود يک مکان به خصوص را به وجود آورند.

- به عنوان متصل کننده اي عمل کنند.

- مدخلي را تشکيل دهند.

 

:: موضوعات مرتبط: عناصر ساخت منظر ، ،
:: برچسب‌ها: عناصر ساخت مناظر, عناصر طبیعی, عناصر مصنوعی, ,