دريافت و نادر انسان از باغ به عنوان بهشت و اشارة متون مذهبي به آغاز خلاقت آدم و حوا در باغ رشت، قديمي‌ترين نشان اهميت باغ در روند حيات انسان است. داده‌هاي باستان‌شناختي محوطة چغاهاي در عراق نمايشگر رواج كشاورزي همراه با آبياري ساده در پيش از هزارة ششم ق.م است. اما دربارة احداث باغ تا هزارة سوم ق.م. مدركي در دست نيست. احتمالاً از اوايل هزارة سوم ق.م. باغ‌هاي سلطنتي در مصر وجود داشته است. متون اساطيري و مذهبي سومري نيز در اين هزاره اشاره به باغ‌هاي معابد در بين‌النهرين دارند، كاخ باغ‌هاي بابلي اواخر هزارة سوم ق.م و اوايل هزارة دوم ق.م. و متون آشوري ميانه از توجه به باغ‌ها و باغ‌داري و تلاش براي خود دادن درختان غير بومي به محيط طبيعي تازه حكايت دارند. 

در اوايل هزارة اول ق.م. باغ‌هاي شاهانه يكي از ويژگي‌هاي بيت‌المقدس بودند. در واقع در هزارة اول ق.م. گسترة شگفت‌آوري از باغ‌هاي سلطنتي و يادماني توسط آشوري‌ها پديد آمد و كاشت درختان در سازه‌هاي مرتفع الهام‌بخش ابداع طرح‌هايي چون «باغ‌هاي معلق» در اوايل سدة ششم ق.م شد. يونانيان براي زيبايي معابد و اطراف ورزشكاه‌ها از كاشت بوته‌ها و غرس درختان استفاده مي‌كردند و رديف‌ها به‌واقع به ساخت گونه‌هايي مختلف از باغ‌هاي مجزا و وابسته به بنا پرداخته و صحنه‌هاي نقاشي از آراستن ديوارهاي شهر  با گل‌ها، درختان و به‌كارگيري جانوران و پرندگان حكايت دارد.
تاكنون داده‌هاي باستان‌شناختي سابقة باغ در ايران را به «پاسارگاد» پايتخت كوروش بازمي‌گرداند. پايتختي با تك بناهاي در محدودة باغ سلطنتي يا در پرديس‌ها، كاوش‌هاي باستان‌شناختي سيستمي از آبياري با استفاده از جوي‌ها و حوضچه را ارائه مي‌دهد كه كاخ‌ها را احاطه كرده است و پاسارگاد نمادي از كهن‌ترين باغ ايراني مي‌گردد. كوروش در مجاور كاخ اصلي خود طرح باغي سلطنتي را در انداخت فضايي مستطيل كه محور آن به سمت كاخ اصلي و در كلاه فرنگي مجموعه را مي‌كند.  باغ شامل چهار كرت است كه با ساختار فضاي موجود است. با توجه به بازسازي درختان، آبگذرهاي مستقيمي باغ را تقسيم كرده‌اند و در واقع يكي از بنيادي‌ترين عوامل باغ‌هاي ايراني يعني «چهارباغ» در نقشه باغ آشكار مي‌شود تداوم جهت باغ‌سازي بعد از كوروش را در دشت گوهر در كرانه غربي رود پلوار، در تخت رستم (يا تخت گوهر) مي‌يابيم. شايد كه داريوش طرح متفاوتي را به‌كار گرفته باشد. مجموعه‌اي از باغ و كاخ در شوش از زمان اردشير دوم هخامنشي و در كنار رود شائور شناسايي شده است.
الگوي چهارباغ از ماندگارترين ابداعات هخامنشي در نوع يادماني‌اي بود كه تمثيلي از بهشت (چهار نهر بهشتي) بود و در باغ‌ساري اسلامي تأثير گذاشت.
از شواهد باغ‌سازي ايراني قبل از اسلام بايد به مجموعه ابنيه و طراحي باغ‌هاي اطراف عمارت‌هاي «چهارقاپو» و «عمارت خسرو» در قصر شيرين اشاره كرد كه در شرايط فعلي و بر اساس تاريخ‌گذاري سنتي به زمان اواخر ساساني و سلطنت خسرو دوم برمي‌گردد. بي‌ترديد استیلاي اسلام باغ‌هاي ايراني را از روند تكامل بود باز نداشت بلكه باعث گسترش و توسعة طرح‌هاي باغ‌هاي ايراني شد.
بر اساس شواهد به‌دست آمده از دوران هخامنشي و آن‌چه از آثار قصر شيرين قابل دريافت است حاكي از اختصاص فضاهاي وسيعي به آب‌نماها، جوي‌ها و باغ‌ها است كه متعاقباً به دوران اسلامي وارد و در سراسر سرزمين‌هاي اسلامي گسترش يافت. در دوران اموي كاخ در ميان باغ‌هاي انبوهي ساخته مي‌شد و چشمه‌ها و استخرها نيز بخشي از فضاي باغ بودند. در دوران عباسي زيباترين بخش كاخ، باغ آن با عمارات تفريحي، آبگير و رودخانه بود. چنان‌كه مجموعه پاسارگاد و قصر شيرين و انواع متأخرتر آن چون كاخ باغ‌هاي بخارا و شيراز را مي‌توان ياد كرد. استخري نيز در خصوص شهر ساساني گور (فيروزآباد) مي‌گويد كه تا يك فرهنگ پيرامون آن را بستان‌ها فرا گرفته بودند.
ساخت آرامگاه‌هاي اولياء، بزرگان و امامزادگان در دوران اسلامي اشاره‌اي به بهشت دارد و نمادي از آسمان و بهشت است و نقش درختان سرو در نقوش كاشي و سنگ و... به زندگي ابدي اشاره دارد و در مجموع به‌كارگيري نمادهاي مختلفي در معماري آن‌ها تأكيدي بر يادآوري بهشت است. بهترين و گوياترين نمونه چنين انديشه‌اي در قبل از اسلام آرامگاه كوروش در مجموعه باغ‌هاي پاسارگاد است و به‌همين وجه گور منسوب به كمبوجيه در تخت گوهر در حوالي تخت‌جمشيد، مجموعه‌هاي كاخ و باغ اردشير دوم هخامنشي در كنار رود شائور كه فاصله چنداني از مقبرة دانيال نبي ندارد. از نمونه‌هاي متأخرتر اين قبر محمود غزنوي در باغ پيروزي در غزنه، آرامگاه‌هاي فردوسي در طوس و سيدي و حافظ در شيراز گوياي وجود سنت قرارگيري آرامگاه در مجموعه‌هاي مستجر و باغ‌ها است و شايد بتوان مجموعه طاق‌بستان را با چشمه، انهار و آبگير و باغ را جزو چنين مواردي شمرد.
با توجه به مجموعه اطلاعات موجود چنين برمي‌آيد در شهرهاي قبل از اسلام ايران (حداقل از دوران هخامنشي) با عناصر اصلي كاخ‌ ـ باغ‌ها و آرامگاه‌ها (مشابه نمونه‌هاي اسلامي متعاقب خود) محصور در فضاهاي مستجر و باغ‌هاي طراحي شده بودند و شهرهاي ايراني عملاً بدون وجود عنصر باغ بی معنا بوده اند.